طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، بیماری قلبی عروقی در ایران ۶ برابر سایر کشورهای جهان است. بر اساس آخرین آمارها از سوی سازمان بهداشت جهانی، بیش از ۸۰% بیماری های قلبی عروقی، در کشورهایی با درآمد کم و متوسط، اتفاق می افتد. در ایران، حدود ۱۵ میلیون نفر از جمعیت کشور، به بیماری قلبی عروقی مبتلا هستند و حدود ۵۰ درصد مرگ و میرها نیز به دلیل بیماری های عروق کرونری قلب بوقوع می پیوندد.
بیماری های قلبی عروقی (Cardiovascular Disease)
بیماری های قلبی عروقی، بیماری هایی هستند که بر قلب و عروق خونی تأثیر می گذارند. اختلال بالینی بیماری عروق کرونری قلب، اغلب در نتیجه آترواسکلروز (تصلب شرایین) شریان های کرونری ایجاد می شود. بیماری های قلبی عروقی شامل بیماری شریان محیطی (Peripheral Arterial Disease)، فشار خون بالا (High Blood Presure)، بیماری عروق کرونری قلب (Coronary Heart Disease)، نارسایی قلبی (Heart Failure) و انفارکتوس قلبی می باشند.
بیماری عروق کرونری قلب یا آترواسکلروز، شریان های کرونری تأمین کننده خون قلب را تحت تأثیر قرار می دهد. ابتدائأ جداره داخلی عروق (اندوتلیال) از طریق عواملی مانند فشار خون بالا، کلسترول بالای خون، استعمال دخانیات و اختلالات همودینامیکی آسیب می بیند. با انسداد بیشتر، مجرای داخلی عروق (لومن) تنگ تر شده، جریان خون کرونری و میزان خون خروجی کرونر کاهش می یابد و از رسیدن خون حاوی اکسیژن و مواد مغذی به بافت عضله قلب جلوگیری می کند.
انسداد کامل یا جزئی شریان می تواند آنژین صدری و انفارکتوس عضله قلبی را به همراه داشته باشد. انفارکتوس قلبی (Myocardial Infarction) یا حمله قلبی، بلافاصله باعث نکروز بافت عضله قلب شده و در قسمتی از قلب اتفاق می افتد که تحت تأثیر انسداد قرار گرفته است. آنژین صدری از علائم بارز بیماری عروق کرونر است و اغلب با فشرده شدن دردناک، سنگینی و فشار در قفسه سینه مشخص می شود. آنژین همچنین به علت انسداد لومن شریان ایجاد می شود. این انسداد موجب کاهش تأمین و عرضه خون به بافت عضله قلب می شود. بنابراین، گرفتگی قلب را ایجاد می‌کند.
بیماری عروق کرونری قلب مسئول ۵۳% مرگ و میرهای ناشی از بیماری های قلبی و عروقی می باشد. زنان سفید پوست، بالاترین میزان مرگ و میر ناشی از بیماری عروق کرونر را نسبت به هر نژاد یا جنس، در ایالت متحده آمریکا به خود اختصاص داده اند. مضافاً این که، این بیماری باعث عوارض قابل توجه ناتوانی و افسردگی می شود و هزینه های بهداشتی سنگینی را تحمیل می کند.
وظیفه اصلی سیستم قلبی و عروقی (Cardiovascular System)، تأمین اکسیژن بافت ها، تأمین مواد غذایی و سایر عناصر ضروری بافت های بدن، بازگشت دی اکسید کربن و دیگر مواد دفعی بدن و چهارمین وظیفه آن تنظیم درجه حرارت بدن می باشد.
اصلاح عادات رفتاری
برخي عادات رفتاري غلط مانند مصرف ناصحيح لیپیدها، کربوهیدرات ها، نمک و غیره، همچنین نداشتن فعالیت بدنی مناسب همراه با مصرف مواد الکلی، مواد مخدر، مصرف سیگار، عدم توجه به استرس های روحی و روانی عواملی هستند که عموماً زمینه ساز بیماری های عروق کرونر قلب می باشند و این عوامل زمینه را برای سکته قلبی مهیا می کنند. تقریباً تمامی افراد مسن دارای برخی اختلالات جریان خون کرونری می باشند و حدود یک سوم جمعیت کشورهای غربی در اثر بیماری شریان کرونری فوت می کنند.
مطابق با آخرین داده های آماری، بیماری های قلبی عروقی علت شماره ۱ بیماری و مرگ و میر در کشورهای غربی را تشکیل می دهد. در سال های اخیر روزانه ۲۴۰۰ آمریکایی در اثر بیماری های قلبی عروقی می میرند (بطور متوسط ۱ مرگ در هر ۳۷ ثانیه). علی رغم پیشرفت های مهم در مراقبت کلینیکی و آموزش عمومی، بیماری های قلبی عروقی علت عمده مرگ و ناتوانی برای این کشور به شمار می روند. بیماری های قلبی عروقی علت اصلی مرگ و میر در آمریکا و مسئول مرگ سالانه، نزدیک به یک میلیون نفر می باشد.
مرکز کنترل و نظارت بیماری ها گزارش داده که در سال ۲۰۱۵، ۲۳/۴ درصد مرگ و میرها در آمریکا ناشی از بیماری های قلبی عروقی بوده است. در مقایسه با ۵ عامل پیشتاز مرگ و میر، بیماری های قلبی عروقی و مرگ و میر ناشی از آن صدر نشین می باشد. در کشورهایی چون امریکا و انگلستان طی یک دهه گذشته تا کنون، میزان مرگ و میر ناشی از بیماری های قلبی عروقی کاهش یافته است. هر چند پیش بینی می شود بیماری های قلبی عروقی به ویژه آترواسکلروز، تا سال ۲۰۲۳ در سراسر جهان همچنان علت اصلی مرگ و میر باشد.
در میان بیماری های قلبی، بیماری عروق کرونر قلب به تنهایی بیش از ۳۵۰۰۰۰ نفر را در سال به کام مرگ می برد و هزینه آن ۱۰۸/۹ بیلیون دلار برای ایالات متحده آمریکا در هر سال هزینه بر می دارد که شامل هزینه های خدمات مراقبت از سلامت، تجویز دارو و از دست دادن بهره وری می باشد.
آترواسکلروز یا تصلب شرایین
آترواسکلروز نوعی آسیب عروقی است که به یک بیماری برجسته در جوامع غربی تبدیل گردیده است و عوامل زیادی باعث بروز این بیماری می شوند. در حالیکه مشخص نیست، با تعدیل این عوامل خطرساز بتوان از بروز بیماری قلبی – عروقی پیشگیری نمود ولی شواهدی دال بر کندی فرایند بیماری وجود دارد. مطالعات مشاهده ای انستیتو بین المللی قلب، ریه و خون درباره خصوصیات ژنتیکی بیماری شریان های محیطی، تحرک بدنی در طول زندگی را با بروز بیماری شریان های محیطی در ارتباط مستقیم بیان می کند.
بیماری شریان کرونری می تواند از زمانی که بیمار خیلی جوان است، آغاز گردد. قبل از دوران نوجوانی، رسوب های چربی شروع به چسبیدن به دیواره های عروق می کنند. این امر موجب آسیب مختصری به دیواره های رگ خونی می شود و سلول ها در تلاش برای اصلاح خود، مواد شیمیایی آزاد می کنند که دیواره های رگ را چسبنده تر می کند. بنابراین مواد دیگری که در جریان خون معلق هستند مانند سلول های التهابی، پروتئین ها و کلسیم به دیواره های رگ می چسبند. این مواد با چربی ترکیب می شوند و ماده ای را تشکیل می دهند که پلاک یا آترواسکلروز نامیده می شود. تشکیل پلاک باعث تنگی شریان می گردد.
مردان دارای پروفایل متفاوتی از ریسک نسبت به زنان می باشند که با افزایش سن تشدید می گردد. ریسک فاکتورهای دیگر بویژه شامل: فشار خون (هایپرتنشن یک ریسک فاکتور متمایز می باشد)، استعمال دخانیات، افزایش چربی خون خانوادگی، و افزایش سریع لیپوپروتئین های کلسترول کم چگال پلاسما (LDLs)، می باشند. افزایش سطوح ریسک وابسته به این ریسک فاکتورها بخوبی شناخته شده اند که منجر به کوشش هایی برای درمان پرفشار خونی و افزایش سریع LDL پلاسما شده اند.
بطور طبیعی در نتیجه افزایش سن شریان ها مقداری سخت شده و دچار تنگی می گردند. با تجمع چربی ها، کلسترول، فراورده های زائد سلولی، کلسیم و فیبرین در پوشش داخلی رگ، تنگ شدن مجرای رگ و همچنین سختی دیواره رگ را شاهد خواهیم بود. تنگی شدید مجرای رگ موجب مسدود شدن آن رگ شده و چنانچه رگ مسدود شده یکی از آن رگ هایی باشد که خون را به قلب عرضه می دارد، در نتیجه آن حمله قلبی عارض می گردد. آترواسکلروز همچنین می تواند باعث ایجاد لخته خون گردد، که بعضی اوقات منجر به سکته می گردد. وقتیکه لخته خون از دیواره شریان جدا شده و وارد جریان خون گردد، آن می تواند همچنین در عروق کوچکتر جای گیرد و جریان را مسدود کند، همچنین در سکته نقش دارد.
با پیشرفت فرآیند بیماری، تنگی تدریجی لومن شریان باعث تحریک ایجاد گردش خون جانبی می گردد که بدنبال ایجاد راهی مجدد برای ایجاد جریان خون در حضور تنگی یا انسداد شدید مورد استفاده قرار می گیرد. جریان جانبی امکان ادامه خونرسانی به بافت ها بعد از مسدود شدن موضعی شریان را می دهد، اما اغلب برای تأمین نیاز متابولیک کافی نبوده و ایسکمی رخ می دهد.
بیماری شریان کرونری بوسیله تشکیل پلاک در دیواره شریان کرونری ایجاد می گردد که لومن رگ در طی زمان باریک می گردد و در نتیجه آن جریان خون به سمت عضله قلب مسدود می شود، که ممکن است سبب انفارکتوس میوکارد و در نتیجه ممکن است موجب واماندگی قلب گردد.
ریسک فاکتورها
استعمال محصولات دخانیات یکی از مهم ترین عوامل خطر ساز در پیدایش این اختلال است. نیکوتین جریان خون را به اندام تحتانی کم کرده و سرعت ضربان قلب و فشار خون را از طریق تحریک سیستم عصب سمپاتیک ناشی از انقباض عروق، بالا می برد. علاوه بر این، خطر تشکیل لخته را توسط افزایش چسبندگی پلاک افزایش می دهد. با تسهیل ترکیب بیشتر هموگلوبین با منواکسیدکربن بافت ها را از دریافت اکسیژن محروم می کند. شواهدی مبنی بر اثر کاهنده سیگار بر سطح HDL و تغییر نسبت HDL به دیگر لیپوپروتئین های خون وجود دارد. مقدار دخانیات مصرفی مستقیماً با وسعت بیماری در ارتباط می باشد و قطع مصرف نیز خطر را کاهش می دهد. در معرض دود سیگار قرار گرفتن (سیگاری های غیرفعال) هم با بروز بیماری های آترواسکلروز در ارتباط می باشد. عوامل زیاد دیگری نظیر چاقی، استرس و فقدان ورزش منظم بعنوان عوامل موثر در فرایند گسترش بیماری شناخته شده اند.
هیجانات عاطفی، سیستم عصب سمپاتیک را تحریک کرده و منجر به انقباض عروق محیطی می شوند. گرچه تنش های عاطفی غیر قابل اجتناب هستند، اما می توان با خودداری از قرار گرفتن در موقعیت های تنش زا در حد امکان یا برنامه مراقبت مداوم تنش، تا حدی از شدت آن کاست.
بازتوانی قلبی
طی بررسی های انجام شده، نشان داده شده است که تاثیر ورزش بر روی سیستم قلبی ـ تنفسی افرادی که دچار سکته قلبی شده اند بسیار بیشتر از دارو درمانی می باشد. همان طور که گفته شد با صنعتي شدن و عدم فعاليت مناسب بدني، روند این بیماری روز به روز در حال پيشرفت است. از اين رو سازمان بهداشت جهاني مي‌كوشد تا با آموزش مناسب به افراد از پيشرفت و شيوع اين بيماري در سنين پايين جلوگيري كند. شناسايي فرآيندهايي كه منجر به اين بيماري‌ها مي‌شود از يك سو و از سوي ديگر يافتن روش هايي كه بتواند از بروز اين بيماري‌هاي جلوگيري كند و حتي بتواند در افرادي كه از اين عارضه رنج مي‌برند كيفيت زندگي آنان را بهبود بخشد از اهميت بالايي برخوردار است. بازتواني قلبي يكي از بهترين راه هاي پيشگيري ثانويه از اين بيماري است و بايستي در درمان بيماران مبتلا به انفاركتوس ميوكارد مدنظر قرار گیرد. هدف آن بهبود عوارض فيزيولوژيكي و پاتولوژيكي حادثه قلبي و كاهش علايم بيماري در دوره نقاهت است. شركت در برنامه بازتواني قلبي، احساس عدم كفايت را كاهش، كيفيت زندگي را بهبود، علايم عدم تحمل فعاليت را كاهش و سرعت پيشرفت بيماري قلبي را كاهش مي دهد و مهم تر از همه این موارد، حوادث قلبي مجدد را كم و از عوارض وخيم تر بيماري جلوگيري مي نمايد و بقاي بيماران را افزايش مي دهد.
