بیماری قلبی عروقی و بازتوانی قلب

آرتریواسکلروز (تصلب شرایین) شایع ترین بیماری شریانی است و به معنی “سخت شدن شریان ها” می باشد. در این اختلال فیبرهای عضلانی و لایه اندوتلیال دیواره شریان های کوچک و آرتریول ها ضخیم می گردند. آترواسکلروز فرایند متفاوتی است که لایه داخلی (لایه اینتیمای) دیواره شریان های بزرگ و متوسط را درگیر می کند. این تغییرات شامل تجمع لیپید، کلسیم، اجزای خون، کربوهیدرات و بافت فیبروز در لایه اینتیمای شریان می باشد. این تجمع مواد را آتروما یا پلاک نیز می گویند. علی رغم تفاوت فرایندهای پاتولوژیک در این دو اختلال، به ندرت ممکن است آنها بطور مجرد ایجاد شوند و بنابراین این اصطلاحات اغلب بجای یکدیگر به کار می روند. با توجه به این که آترواسکلروز نوعی بیماری عمومی شریان ها است، اما در صورت وجود آترواسکلروز در اندام ها، معمولاً در سایر عروق بخش های بدن نیز مشاهده می شود.

آترواسکلروز کرونر شایع ترین علت بیماری قلبی عروقی در جوامع بشری است که با تجمع غیرطبیعی لیپید، مواد چربی و بافت فیبروزی در جدار رگ مشخص می شود و باعث انسداد، تنگی رگ و کاهش جریان خون به میوکارد (عضله قلب) می گردد. سه ریسک فاکتور عمده مرتبط با آترواسکلروز شامل افزایش سطوح کلسترول و تری گلیسرید در خون، فشار خون و سیگار کشیدن می باشند. آترواسکلروز باعث واکنش های التهابی مکرر در دیواره سرخرگ و نیز تغییراتی در ساختمان و خواص بیوشیمیایی دیواره سرخرگ ها می شود.

بیماری آترواسکلروتیک مهم ترین آسیب در سیستم شریانی است. در شریان های کرونری، آترواسکلروز علت اساسی آنژین های پایدار و ناپایدار و انفارکتوس حاد میوکارد می باشد. پلاک های آترواسکلروتیک در شریان های کاروتید منجر به حملات ایسکمیک ناپایدار و سکته می شود، و آترواسکلروز در شریان های ایلیاک نیز اصلی ترین علت بیماری شریان محیطی است. از جمله بیماری هایی که با بیماری قلبی عروق مرتبط هستند می توان به بیماری عروق کرونری قلب، نارسائی احتقانی قلب و فشار خون بالا اشاره کرد.

انفارکتوس یا سکته قلبی

در اثر گسیختگی پلاک های آترواسکلروتیک شکل گیری ترومبوز (لخته) ایجاد می گردد. این لخته ها سبب انسداد عروق گردیده که علت عمده حملات ایسکمیک و انفارکتوس میوکارد می باشند.
انفارکتوس قلبی عارضه ای قلبی است که در اثر کاهش خونرسانی در اثر ایجاد ترومبوز در یکی از شریان های کرونری اصلی قلب بوجود می آید. در انفارکتوس میوکارد، ناحیه ای از سلول های میوکارد به صورت دائمی تخریب می گردد؛ که بطور معمول به دلیل پارگی پلاک و تشکیل ترومبوز متعاقب آن است که سبب انسداد کامل سرخرگ می گردد. اسپاسم عروقی (یک انقباض و یا تنگی ناگهانی) شریان کرونر، کاهش تأمین اکسیژن (به دنبال فقدان حاد خون، کم خونی، یا کاهش فشار خون) و نیز افزایش تقاضای اکسیژن (متعاقب سرعت بالای ضربان قلب، تیروتوکسیکوز، یا خوردن کوکائین)، از سایر علل انفارکتوس قلبی می باشند. از طرف دیگر، بین تقاضای میوکارد به اکسیژن و تأمین اکسیژن، عدم تعادل عمیق وجود دارد.

آنژین صدری در نتیجه بیماری آترواسکلروزی قلب ایجاد می شود و همیشه با انسداد قابل توجه یکی از سرخرگ های کرونر همراه است. بطور طبیعی، میوکارد (عضله قلب) جهت دستیابی به تقاضای مداوم میزان زیادی اکسیژن از گردش خون دریافت می کند. در هنگام افزایش تقاضا، لازم است جریان خون شریان های کرونر افزایش یابد. هنگام انسداد یک شریان کرونر، جریان قادر به افزایش نبوده و ایسکمی رخ می دهد.

در هنگام وقوع انسداد شریان کرونری بطور تدریجی در طی ماهها یا سال ها، گردش خون موازی می تواند گسترش یابد. این گردش خون موازی از طریق توسعه یک مسیر متناوب دیگر اجازه می دهد تا خون کافی برای عضله قلب تأمین گردد. از طرف دیگر، از آنجائیکه آترواسکلروز اساساً یک پروسه انتشاری است، انسداد رگ های دیگر نیز به احتمال زیاد اتفاق خواهد افتاد، نتیجه نهایی خرابی و بعضی اوقات از دست دادن مهلک عملکرد قلب است زیرا که جریان خون وابسته به انشعابات موازی منفرد بوده است.

آترواسکلروز شریان های کرونری همچنین سبب بروز نارسایی احتقانی قلب می گردند، لذا بیماری شریان کرونر در اغلب مبتلایان به نارسایی احتقانی قلب یافت می شود. ایسکمی سبب بروز اختلال در عملکرد میوکارد ناشی از هیپوکسی و صدمه سلولی می گردد. در انفارکتوس میوکارد شاهد نکروز کانونی عضله قلب، مرگ سلول های میوکارد و از بین رفتن قدرت انقباضی میوکارد خواهیم بود؛ ضمناً وسعت انفارکتوس با شدت نارسایی احتقانی قلب مرتبط است.

ریسک فاکتورهای بیماری شریان کرونری

مطالعات نشان داده اند که با افزایش سن و بروز بیماری هایی از قبیل فشار خون، دیابت، کلسترول بالا و نارسایی کلیوی پیشرفته و مصرف سیگار، سختی شریان ها افزایش می یابد. محققین ثابت کرده اند که سخت شدن شریان های بزرگ می تواند علت یا معلول فشار خون باشد. از آنجایی که آترواسکلروز سبب تشکیل لخته خونی و در نتیجه ترومبوز می شود و اگر این لخته در مسیر شریان کرونری قرار گیرد سبب انفارکتوس میوکارد می گردد، بنابراین سختی شریان با انفارکتوس قلبی مرتبط است.

از طرفی مطالعات انجام شده نشان می دهند با بالا رفتن سن میزان سختی شریانها افزایش می یابد، در نتیجه، بروز سکته یا انفارکتوس میوکارد با بالا رفتن سن افزایش پیدا می کند. به عبارت دیگر، از لحاظ بالینی، تغییرات در سختی شریان به عنوان فاکتور اولیه خطرناک، برای بیماری قلبی عروقی به شمار می رود. به عبارتی؛ افزایش در سختی شریان، سن، فشار خون، دیابت، هیپرلیپیدمیا، آترواسکلروز، نارسایی قلبی و سیگار کشیدن عوامل مرتبط با بیماری های قلبی عروقی می باشند.

عروقی که تأمین کننده نیازهای بافت فعال هستند، به علت تغییرات سیستمیک عصبی/ هورمونی یا تولید موضعی ترکیبات گشاد کننده عروق خونی در بافت فعال، گشاد می شوند و قطر آنها افزایش پیدا می کند. این اتساع و گشاد شدن به افزایش میزان خون بافت کمک می کند. فشار خون بالا یا هایپرتنشن در نتیجه افزایش مقاومت طبیعی عروق ایجاد می شود. مقاومت بیش از حد می تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد. تصور بر این است که فشار خون بالای اولیه (هیپرتنشن اولیه)، با فاکتورهای هورمونی مربوط به تنظیم تعادل نمک ها توسط کلیه و انقباض بیش از حد عروق منتج از عناصر مختلف اندوژنی و اگزوژنی، در ارتباط می باشد. عوامل ژنتیکی و محیطی از قبیل رژیم غذایی نامناسب، استرس های مزمن نیز نقش مهمی را در ایجاد و توسعه فشار خون بالا ایفا می کنند.

بازتوانی قلب

تدابیر طبی آترواسکلروز در ارتباط با تعدیل عوامل خطر ساز، برنامه ورزش کنترل شده به منظور بهبود گردش خون و ظرفیت عملکردی، دارو درمانی، و نیز روش های مداخله ای یا جراحی گرافت می باشد.

گرچه تلاش در جهت پیشگیری اولیه در کاهش بروز بیماری های عروق کرونری مهم و حیاتی است، ولی با این وجود، بازتوانی قلب به عنوان پیشگیری کننده سطح سوم از اهمیت ویژه ای برخوردار است. اهداف بازتوانی قلبی؛ بهبود بخشیدن توانایی های فیزیکی، تسکین یا کاهش علایم وابسته به فعالیت، کاهش ناتوانی و کاهش مرگ و میر ناشی از بیماری قلبی عروقی است.

بازتوانی قلبی بخشی ضروری از مراقبت بیماران قلبی در دوره معاصر می باشد و در کشورهایی با شیوع بالای بیماری عروق کرونر قلب بعنوان یک اولویت مورد ملاحظه قرار می گیرد. اهداف بازتوانی قلبی عبارتند از:

• بهبود بخشیدن توانایی های فیزیکی
• تسکین یا کاهش علایم وابسته به فعالیت
• کاهش ناتوانی
• کاهش مرگ و میر ناشی از بیماری قلبی عروقی

رهنمودهای کلینیکی بین المللی بطور قطع درمان ورزشی مثل بازتوانی قلبی مبتنی بر ورزش را بعنوان جزء اصلی از بازتوانی قلبی شناسایی کرده است.

بازتوانی قلب یک طرح مراقبتی مداوم و اساسی برای بیماران دچار بیماری شریان کرونری قلب می باشد. تحقیقات نشان داده اند که طرح های بازتوانی موجب افزایش بقا، کاهش تکرار وقایع قلبی و کاهش نیاز به رویه های مداخله ای و بهبود کیفیت زندگی می شوند. هدف از بازتوانی برای بیماران مبتلا به انفارکتوس قلبی توسعه و بهبود کیفیت زندگی است لذا بعد از رهایی از علائم انفارکتوس یک طرح بازتوانی فعال و بلند مدت شروع می شود.

تمرینات مختلفی به منظور بازتوانی قلبی مورد استفاده قرار می گیرند که هر یک اثرات خاص خود را بر بیمار برجای می گذارند. اما از رایج ترین نوع این تمرینات می توان به تمرینات هوازی، مقاومتی و ترکیبی (هوازی – مقاومتی) اشاره کرد که بیشتر در مراکز بازتوانی قلبی مورد استفاده قرار می گیرد.

مستند است که تمرینات هوازی می توانند از پیشرفت و یا وقوع بیماری های قلبی و عروقی محافظت کنند. چندین مکانیسم برای این پدیده متصور است که بر اساس بهبود در عملکرد قلبی و عروقی، نرمال شدن چربی خون و تغییر در ترکیب بدنی لحاظ می گردد. شناسایی فواید و اثربخشی تمرین در برابر بیماری های قلبی و عروقی منجر به گسترش و پیشرفت برنامه های بازتوانی قلبی در بیمارستان ها و سایر مراکز توانبخشی قلب شده است.